Nam Kỳ lục tỉnh đầu thế kỷ 20 là vùng đất
trù phú, nơi giao thoa văn hóa Đông-Tây tạo nên những câu chuyện vừa lãng mạn,
vừa bi thương, vừa đầy chất "drama". Trong số đó, "Cô Ba Sài
Gòn" và "Công tử Bạc Liêu" nổi lên như hai biểu tượng đối lập
nhưng lại có những điểm giao nhau kỳ lạ: một bên là nhan sắc làm nghiêng ngả giới
thượng lưu, một bên là tay chơi khét tiếng với gia sản đốt không hết. Hơn cả những
giai thoại, họ là nhân chứng sống động cho một thời kỳ vàng son và suy tàn của
miền Nam Việt Nam.
Cô Ba Sài Gòn: Mỹ Nhân Tài Hoa, Số Phận Long Đong
"Cô Ba Sài Gòn" không phải tên
riêng của một người mà là danh xưng chung cho những mỹ nữ nổi bật của đất Sài
thành xưa. Trong lịch sử, hai nhân vật thường được gắn với cái tên này là Cô
Ba Thiệu và Cô Ba Trà, mỗi người một vẻ đẹp, một số phận.
Cô Ba Thiệu, tên thật không rõ, được xem là hoa khôi đầu tiên của Sài Gòn khi đăng quang "Miss Sài Gòn" năm 1865 – cuộc thi sắc đẹp sơ khai do thực dân Pháp tổ chức. Xuất thân từ Trà Vinh, cô là con gái một thầy Thông Chánh, mang vẻ đẹp mộc mạc nhưng quyến rũ mà học giả Vương Hồng Sển từng mô tả trong Sài Gòn tạp pí lù: "Không răng giả, không ngực cao su nhân tạo" [1]. Nhan sắc ấy không chỉ làm say lòng người mà còn được chọn làm hình mẫu in trên tem thư và nhãn xà bông của hãng Trương Văn Bền – nguồn gốc danh hiệu "Cô Ba Xà Bông". Tuy nhiên, cuộc đời cô lại kết thúc trong bi kịch. Một số tài liệu cho rằng cô bị xử tử năm 1894 vì liên quan đến một vụ án chính trị hoặc tình ái, nhưng chi tiết vẫn còn là bí ẩn [2]. Cái chết của cô để lại nhiều tiếc nuối, biến cô thành hình mẫu "hồng nhan bạc mệnh" đầu tiên của Sài Gòn.
Ngược lại, Cô Ba Trà (Trần Ngọc Trà, 1906-?) là mỹ nhân nổi danh thập niên 1930, được mệnh danh "Đệ nhất mỹ nữ Sài Gòn". Sinh ra tại Long An trong gia đình nghèo khó, cô có tuổi thơ đầy bất hạnh: bị mẹ hành hạ, bị ép lấy chồng Tây lúc mới 13 tuổi. Sau khi trốn khỏi cuộc hôn nhân không tình yêu, cô lên Sài Gòn và nhanh chóng trở thành ngôi sao sáng trong giới thượng lưu. Nhan sắc của Cô Ba Trà khiến các công tử giàu có như Hắc Công tử (Trần Trinh Huy), Bạch Công tử (Lê Công Phước) và Bích Công tử điên đảo, sẵn sàng chi tiền tấn để giành trái tim cô [3]. Một giai thoại kể rằng, Hắc Công tử từng đốt tiền nấu chè để chứng minh độ chịu chơi với đối thủ, chỉ để mời cô đi một buổi dạ tiệc [4]. Nhưng cuối đời, cô lại rơi vào cảnh túng quẫn, qua đời cô độc dưới gầm cầu thang một chung cư tồi tàn tại Sài Gòn, không ai biết chính xác năm nào [5]. Từ đỉnh cao danh vọng đến cái kết thảm thương, Cô Ba Trà là minh chứng cho sự khắc nghiệt của thời cuộc.
Hình tượng "Cô Ba Sài Gòn" không chỉ dừng ở hai nhân vật lịch sử. Năm 2017, bộ phim Cô Ba Sài Gòn do Ngô Thanh Vân sản xuất đã tái hiện hình ảnh này qua nhân vật giả tưởng Như Ý – truyền nhân đời thứ 10 của nhà may Thanh Nữ. Bộ phim lấy bối cảnh Sài Gòn thập niên 1960 và 2017, tôn vinh áo dài truyền thống giữa làn sóng Tây hóa, đạt doanh thu 68 tỷ đồng và góp phần đưa áo dài gạch bông trở thành xu hướng thời trang [6]. "Cô Ba" trong phim là biểu tượng của phụ nữ Sài Gòn: thanh lịch, kiên cường và đầy tự hào dân tộc.
Công tử Bạc Liêu: Thiếu Gia Đốt Tiền, Phá Tan Gia Sản
Nếu "Cô Ba Sài Gòn" là hiện thân
của nhan sắc, thì Công tử Bạc Liêu – tên thật Trần Trinh Huy
(1900-1974) – lại là tượng đài của sự giàu sang và lối sống "chơi
ngông" bậc nhất Nam Kỳ. Sinh ra tại Bạc Liêu trong gia đình đại điền chủ
Trần Trinh Trạch (Hội đồng Trạch), ông là con trai thứ ba, thường được gọi là
Ba Huy hay Hắc Công tử (do nước da ngăm đen). Cha ông sở hữu 145.000 ha ruộng
lúa, gần 100.000 ha ruộng muối và hàng chục sở điền trải dài khắp Nam Kỳ, với
tài sản ước tính hơn 5 tấn vàng – một con số khổng lồ thời bấy giờ [7]. Mẹ ông,
bà Phan Thị Muồi, là con gái bá hộ Phan Văn Bì – "Vua lúa gạo Nam Kỳ",
càng củng cố vị thế gia đình.
Ba Huy lớn lên trong nhung lụa, được cha mẹ nuông chiều từ nhỏ. Năm 16 tuổi, ông được gửi sang Pháp du học tại trường Taberd danh giá, nhưng thay vì học hành nghiêm túc, ông lại mê mải lối sống quý tộc phương Tây. Khi trở về, ông mang theo kỹ năng lái xe hơi, lái máy bay và nhảy đầm – những thứ hiếm ai ở Việt Nam thời đó làm được [8]. Chính những "tài lẻ" này đã định hình phong cách sống xa hoa của ông.
Công tử Bạc Liêu nổi tiếng với những hành động "chơi bạo" gây sốc. Giai thoại "đốt tiền nấu trứng" để tranh giành Cô Ba Trà với Bạch Công tử là câu chuyện được truyền tụng nhiều nhất. Theo báo Dân Trí, ông từng dùng tiền giấy Đông Dương làm củi để nấu món trứng luộc, nhằm chứng minh mình giàu có hơn đối thủ [9]. Dù có phần phóng đại, câu chuyện này đã trở thành biểu tượng cho sự phung phí của ông. Ông cũng là người Việt Nam đầu tiên sở hữu máy bay tư nhân (không tính vua Bảo Đại, người dùng máy bay từ ngân khố quốc gia). Năm 1932, ông từng lái máy bay từ Bạc Liêu lên Sài Gòn, ra biển Hà Tiên, thậm chí bị quân Xiêm bắt giữ và phạt 200.000 giạ lúa vì bay lạc vào lãnh thổ họ [10]. Những chuyến bay này không chỉ để khoe mẽ mà còn để ông kiểm tra ruộng đất – một thú vui xa xỉ hiếm ai dám nghĩ tới.
Biệt thự Công tử Bạc Liêu (nay tại 13 Điện Biên Phủ, TP. Bạc Liêu) là minh chứng sống động cho sự giàu có ấy. Được xây dựng năm 1919 bởi kỹ sư Pháp, ngôi nhà sử dụng vật liệu nhập từ Paris, với nội thất xa xỉ như đèn chùm pha lê, bàn ghế gỗ mun khảm xà cừ [11]. Ngoài ra, ông sở hữu dàn siêu xe thời bấy giờ như Peugeot, Ford Vedette, và thói quen tiêu tiền không tiếc tay: sáng ăn kiểu Tây, trưa cơm Tàu, tối món Âu; đi Sài Gòn thì thuê cả chục xe kéo – một chiếc để ngồi, còn lại chở mũ, gậy, kính [12].
Đời tư của Ba Huy cũng đầy sóng gió. Ông có ít nhất 4 bà vợ chính thức: một người Pháp (kết hôn khi du học, sinh con trai tên Richard – sau làm phi công), bà Ngô Thị Đen (người Bạc Liêu), bà Nguyễn Thị Hai (con phú hộ Mỹ Tho), và một người vợ cuối kém ông 41 tuổi ở Sài Gòn [13]. Ngoài ra, ông còn hàng chục nhân tình và con rơi, dù dòng họ Trần không công nhận đầy đủ. Người vợ cuối cùng qua đời năm 2009 và yêu cầu con cháu giữ kín danh tính.
Tuy nhiên, sự giàu sang không kéo dài mãi. Sau khi cha qua đời năm 1942, Ba Huy cùng anh em dần phá tan gia sản. Hai đợt cải cách điền địa của Việt Nam Cộng hòa (1950s-1960s) khiến gia đình mất gần hết đất đai. Không còn nguồn thu, lại quen lối sống xa hoa, ông rơi vào cảnh túng thiếu. Cuối đời, ông sống nghèo khó tại Sài Gòn, qua đời năm 1974 vì bệnh tật và được an táng tại Bạc Liêu trong một ngôi mộ giản dị [14].
Giao Điểm Lịch Sử và Những Giai Thoại Ít Biết
Cô Ba Trà và Công tử Bạc Liêu từng có mối
liên hệ qua những cuộc ganh đua "sặc mùi tiền". Theo Dân Trí, cả Hắc
Công tử và Bạch Công tử đều mê mẩn nhan sắc Cô Ba Trà, dẫn đến những màn tỉ thí
kinh điển như đốt tiền nấu chè, thuê xe ngựa chạy quanh Sài Gòn, hay tổ chức dạ
tiệc xa hoa để mời cô [15]. Một lần, khi cả hai cùng xuất hiện tại Nhà hát Lớn
Sài Gòn, Hắc Công tử đã ném tiền từ ban công xuống sân để "dằn mặt" đối
thủ, trong khi Bạch Công tử đáp trả bằng cách rải tiền từ xe hơi [16]. Những
câu chuyện này không chỉ là giai thoại mà còn phản ánh xã hội Nam Kỳ thời Pháp
thuộc: sự giàu có của tầng lớp địa chủ, lối sống phóng túng của giới công tử,
và sự giao thoa văn hóa Đông-Tây đầy phức tạp.
Ngoài Cô Ba Trà, Công tử Bạc Liêu còn liên quan đến một giai thoại ít biết: vụ "đánh ghen" trên không. Theo Đại Đoàn Kết, ông từng lái máy bay rượt theo một phi công Pháp vì ghen tuông với người tình, khiến cả Bạc Liêu xôn xao [17]. Dù không rõ kết quả, câu chuyện này càng tô đậm hình ảnh một tay chơi không ngại "phá đảo" mọi giới hạn.
Di Sản Văn Hóa và Ảnh Hưởng Đến Nay
Cả hai nhân vật đều để lại dấu ấn sâu đậm
trong văn hóa Việt Nam. Nhà Công tử Bạc Liêu nay là điểm du lịch nổi tiếng,
thu hút hàng chục ngàn lượt khách mỗi năm. Với giá vé 50.000 đồng/người, du
khách có thể chiêm ngưỡng kiến trúc cổ, xem lại những kỷ vật như giường ngủ,
bàn ghế, và nghe kể về các giai thoại "đốt tiền" của ông [18]. Thành
ngữ "Công tử Bạc Liêu" cũng đi vào đời sống, dùng để chỉ những kẻ ăn
chơi xa xỉ, tiêu tiền như nước.
Hình ảnh "Cô Ba Sài Gòn" thì được tái hiện qua nghệ thuật. Ngoài bộ phim Cô Ba Sài Gòn (2017), nhân vật này còn xuất hiện trong ca khúc của Đông Nhi và các bộ sưu tập thời trang áo dài. Nhà thiết kế Sĩ Hoàng từng lấy cảm hứng từ "Cô Ba" để tạo ra những mẫu áo dài gạch bông, kết hợp giữa truyền thống và hiện đại [19]. Dự án điện ảnh Cô Sáu Bạc Liêu: Ngao du Sài Gòn (dự kiến 2027) cũng được công bố như một tiền truyện của Cô Ba Sài Gòn, hứa hẹn kết nối thêm với vũ trụ Công tử Bạc Liêu [20]. Bộ phim Công tử Bạc Liêu (2024) của đạo diễn Lý Minh Thắng, dù không bám sát nguyên mẫu, vẫn lấy cảm hứng từ Ba Huy để kể về hành trình trưởng thành của một thiếu gia, đạt doanh thu 42 tỷ đồng sau 2 tuần công chiếu [21].
Kết Luận: Bài Học Từ Thịnh Suy
Cô Ba Sài Gòn và Công tử Bạc Liêu không chỉ
là những nhân vật lịch sử mà còn là những câu chuyện về vẻ đẹp, tài năng, sự xa
hoa và cả bi kịch của một thời đã qua. Một người dùng nhan sắc để vươn lên rồi
rơi vào quên lãng, một người tiêu tan gia sản khổng lồ vì lối sống phóng túng.
Họ nhắc nhở chúng ta rằng, đằng sau ánh hào quang luôn là những góc khuất của số
phận, và sự thịnh suy của đời người đôi khi chỉ cách nhau một gang tấc. Nam Kỳ
xưa đã qua, nhưng những huyền thoại này vẫn sống mãi trong ký ức và văn hóa Việt
Nam.
Nguồn Tham Khảo
1. Vương Hồng Sển, Sài Gòn tạp pí lù,
trích dẫn từ nhiều tài liệu lịch sử.
2. "Cô Ba Sài Gòn – Mỹ nhân đầu tiên
của Sài thành", VietnamNet, 15/03/2018.
3. "Những cuộc tỉ thí sặc mùi tiền giữa
Hắc công tử và Bạch công tử", Dân Trí, 30/06/2012.
4. "Công tử Bạc Liêu và giai thoại đốt
tiền", Soha Group, 23/08/2023.
5. "Cô Ba Trà – Đệ nhất mỹ nhân Sài
Gòn xưa", Báo Thanh Niên, 12/09/2016.
6. "‘Cô Ba Sài Gòn’ và hành trình tôn
vinh áo dài", VnExpress, 10/11/2017.
7. "Công tử Bạc Liêu", Wikipedia
tiếng Việt, cập nhật ngày 17/12/2012.
8. "Trần Trinh Huy – Cuộc đời đầy biến
động", Huynh Hieu Travel, 01/02/2019.
9. "Những cuộc tỉ thí sặc mùi tiền giữa
Hắc công tử và Bạch công tử", Dân Trí*, 30/06/2012.
10. "Công tử Bạc Liêu | Cuộc đời với
sự tích và giai thoại truyền kỳ", Du Lịch Bùi, 02/11/2023.
11. "Nhà Công tử Bạc Liêu - Dinh cơ bạc
tỷ miền Tây (2024)", Soha Group, 23/08/2023.
12. "Chuyện ít biết về Công tử Bạc
Liêu", Đại Đoàn Kết, 10/09/2024.
13. "Trần Trinh Huy", Wikipedia
tiếng Việt, cập nhật ngày 08/04/2006.
14. "Công tử Bạc Liêu và những giai
thoại (Phần 2)", Du Lịch Bùi, 02/11/2023.
15. "Những cuộc tỉ thí sặc mùi tiền
giữa Hắc công tử và Bạch công tử", Dân Trí, 30/06/2012.
16. "Công tử Bạc Liêu và những lần
đánh ghen độc lạ", Báo Người Lao Động, 05/07/2020.
17. "Chuyện ít biết về Công tử Bạc
Liêu", Đại Đoàn Kết, 10/09/2024.
18. "Nhà Công tử Bạc Liêu – Điểm đến
không thể bỏ qua", VietnamNet, 20/01/2023.
19. "Áo dài gạch bông từ Cô Ba Sài
Gòn", Tuổi Trẻ Online, 15/12/2017.
20. "Sẽ có tiền truyện phim ‘Cô Ba
Sài Gòn,’ liên quan đến ‘Công tử Bạc Liêu’", Báo Thanh Hóa,
24/12/2024.
21. "‘Công tử Bạc Liêu’ - Thiếu gia học
cách trưởng thành", VnExpress, 09/12/2024.
