Vì sao truyện, phim, game kinh dị và bạo lực lại hấp dẫn giới trẻ?
— Một góc nhìn từ tâm lý học, triết học và đời
sống hiện đại.
Nỗi sợ – món “gia vị mạnh” của tuổi trẻ
hiện đại
Dù thường bị gắn mác “ghê rợn”, “bạo lực”, hay
“phi đạo đức”, những tác phẩm kinh dị, game sinh tồn hoặc phim tội phạm vẫn thu
hút hàng triệu người trẻ trên toàn cầu.
Từ The Conjuring, Joker, Resident Evil cho
tới các tựa game zombie, thể loại này luôn nằm trong nhóm được xem và chơi
nhiều nhất.
Điều gì khiến giới trẻ lại yêu thích “nỗi sợ”
đến thế?
Câu trả lời không nằm ở sự lệch lạc, mà
ở bản chất của tâm lý con người – thích khám phá ranh giới của chính
mình.
1. Cảm giác mạnh và nhu cầu sinh học tự
nhiên
Khi xem hoặc chơi nội dung kinh dị, cơ thể
tiết ra adrenaline, dopamine và endorphin – những “hormone
hưng phấn” tương tự khi ta leo núi, đua xe hoặc thử thách mạo hiểm.
Não bộ biết rằng mình đang ở trong môi
trường an toàn, nên cho phép con người “sợ một cách dễ chịu”.
Đó là lý do nhiều người trẻ nói: “Sợ mà vui!”.
Trong trạng thái này, con người vừa được thử
thách bản lĩnh, vừa có cảm giác làm chủ nỗi sợ – một dạng tập dượt cho
lòng can đảm.
2. Kinh dị như tấm gương phản chiếu
“bóng tối” trong mỗi người
Theo Carl Jung, trong mỗi người
đều có “The Shadow” – phần bản năng, hung tính, dục vọng và nỗi sợ mà ta chối
bỏ.
Phim, truyện, game kinh dị phản chiếu phần bóng tối đó ra
ngoài, giúp ta đối diện gián tiếp với điều ta không dám nhìn thẳng.
· Ma quỷ = nỗi sợ và tội lỗi bị dồn nén.
· Sát nhân = bản năng hủy diệt, quyền lực.
· Zombie = con người mất ý thức, sống mà không
thật sự sống.
Khi dám quan sát những hình ảnh ấy với sự tỉnh
thức, con người học được cách nhận diện và hòa giải với phần “tăm tối”
trong chính mình, trở nên toàn vẹn và trưởng thành hơn.
3. Freud và “van xả an toàn” của bản
năng
Theo Sigmund Freud, con người luôn
giằng co giữa Eros (bản năng sống) và Thanatos (bản
năng hủy diệt).
Nội dung bạo lực hoặc kinh dị là cách xả năng lượng bị kìm nén của
bản năng Thanatos, trong không gian an toàn, không gây hại thật.
Khi bị dồn nén quá lâu mà không có lối thoát,
năng lượng ấy có thể bộc phát thành hành vi thực ngoài đời.
Do đó, nếu tiếp cận có chừng mực, kinh dị lại có tác dụng cân bằng tâm
lý, giống như việc người ta khóc để nhẹ lòng.
4. Phật học: Khi hiểu nỗi sợ là ảo tưởng
của cái tôi
Theo quan điểm Phật học, mọi nỗi sợ
sinh ra từ chấp ngã – bám víu vào “cái tôi” và “cái của tôi”.
Ma quỷ, ác linh, xác sống chỉ là biểu tượng của tâm vô minh, của
cái tôi run rẩy trước vô thường.
Người xem có thể quán chiếu nỗi sợ như
một bài thực hành chánh niệm:
thấy rõ cảm xúc sinh – diệt, mà không bị nó điều khiển.
Khi ấy, phim kinh dị không còn là “giải trí rùng rợn” mà trở thành bài
học về tâm linh và sự tự tại.
5. Giải mã ẩn dụ trong những tác phẩm
nổi tiếng
JOKER
(2019) – Khi xã hội tạo ra quỷ dữ
Arthur Fleck không sinh ra là ác, mà bị
biến dạng bởi sự thờ ơ của xã hội.
Joker chính là “bóng tối tập thể” – phần con người bị bỏ rơi,
tổn thương, khao khát được thấu hiểu.
“Nếu ta không nhận diện phần Joker trong mình,
ta có thể trở thành nó.”
GET
OUT (2017) – Nỗi sợ bị điều khiển tâm trí
Phim phản ánh nỗi lo đánh mất bản ngã trong
xã hội hiện đại.
“The Sunken Place” – nơi ý thức bị nhấn chìm – là ẩn dụ cho sự nô lệ
tinh thần khi ta sống theo định kiến và tiêu chuẩn người khác.
THE
WAILING (2016) – Khi niềm tin biến thành nghi ngờ
Bóng tối trong phim không nằm ở ma quỷ, mà
ở tâm con người bị mù lòa bởi sợ hãi và định kiến.
Khi lòng tin mất đi, cái ác trỗi dậy từ chính bên trong.
TRAIN
TO BUSAN (2016) – Cái chết đánh thức lòng nhân tính
Zombie là ẩn dụ cho xã hội vô cảm,
nơi con người sống như đã chết.
Chính khi đối diện cái chết, nhân vật chính mới tìm lại tình yêu, lòng
vị tha và bản năng bảo vệ người khác.
6. Nỗi sợ – cánh cửa mở ra nhận thức
|
Cảm xúc ban đầu |
Khi được chuyển hóa |
|
Sợ hãi |
Can đảm và tỉnh thức |
|
Ghê tởm |
Phân biệt thiện – ác |
|
Căm giận |
Sức mạnh hành động đúng đắn |
|
Tuyệt vọng |
Từ bi và thấu hiểu |
Khi con người biết quan sát nỗi sợ mà không
né tránh, nỗi sợ trở thành nguồn năng lượng thức tỉnh.
Đó cũng là lý do vì sao kinh dị – bạo lực có thể vừa khiến người ta
rùng mình, vừa khiến họ suy ngẫm sâu sắc.
7. Tiêu thụ “bóng tối” một cách lành
mạnh
· Biết giới hạn bản thân: Dừng lại khi thấy ám ảnh hoặc mệt mỏi.
· Xem có ý thức: Chú ý đến thông điệp, ẩn dụ thay vì chỉ
máu me.
· Xem cùng người khác: Giúp giải tỏa cảm xúc và tăng gắn kết.
· Chọn nội dung có giá trị nhân văn: Không phải mọi phim kinh dị đều bạo lực
vô nghĩa – nhiều tác phẩm là kiệt tác nghệ thuật phản ánh con người.
Kết luận: “Bóng tối là người thầy của
ánh sáng”
Kinh dị, xét đến cùng, là nghi thức
tâm lý hiện đại – nơi con người đối diện với nỗi sợ, sự cô
đơn, và bản ngã của chính mình.
Giới trẻ yêu thích thể loại này không phải vì lệch lạc, mà vì họ đang
tìm kiếm sự thật sâu hơn trong thế giới cảm xúc phức tạp của mình.
Khi ta dám nhìn vào quỷ dữ trong lòng, ta mới
thực sự hiểu thế nào là nhân tính.
Nguồn tham
khảo:
· Carl Jung – The Archetypes and the
Collective Unconscious
· Sigmund Freud – Beyond the Pleasure
Principle
· The Psychology of Horror Films, Dr. Glenn Walters, 2004
· The Philosophy of Horror, Noël Carroll, 1990
· Phật học ứng dụng – Kinh Quán Niệm Hơi
Thở, Thích Nhất Hạnh
